مراحل ساخت ساختمان وابسته به شرایط پروژه‌ها، می‌تواند دستخوش تغییراتی در رویه اجرا شود. اما به شکل کلی، از یک اصول متداول و معین پیروی می‌کند. ساخت ساختمان و اجرای پروژه‌های عمرانی از بخش‌های کلیدی صنعت ساخت‌وساز است که به توسعه زیرساخت‌ها و ایجاد فضاهای قابل‌استفاده برای اهداف مسکونی، تجاری و صنعتی می‌انجامد. این فرایند پیچیده مستلزم ترکیبی از مهندسی، طراحی، برنامه‌ریزی و مدیریت منابع است و به عوامل متعددی مانند رعایت استانداردهای مهندسی، ایمنی و کیفیت ساخت، ارزیابی محیطی و مدیریت هزینه‌ها وابسته است.

در پروژه‌های عمرانی، تأمین منابع و مدیریت صحیح نیروی انسانی و ماشین‌آلات اهمیت بالایی دارد تا پروژه با زمان‌بندی و بودجه‌بندی مشخص به بهره‌برداری برسد. اجرای پروژه‌های ساختمانی و عمرانی به دلیل تأثیر گسترده‌ای که بر اقتصاد، رفاه اجتماعی و محیط‌زیست دارد، نیازمند توجه به پایداری و استفاده از فناوری‌های نوین مانند سیستم‌های مدیریت پروژه و فناوری‌های ساختمانی است تا علاوه بر افزایش بهره‌وری و دقت، کیفیت و طول عمر پروژه‌ها نیز تضمین شود.

طی‌کردن صحیح مراحل اجرای ساختمان اسکلت فلزی و بتنی، باید مطابق استانداردهای نظام‌مهندسی انجام گردد و دارای حساسیت‌های منحصر به خود است که در ادامه به طور کامل به آن اشاره می‌کنیم.

 نکات مهم در طول طی مراحل ساخت ساختمان

در طول مراحل ساخت ساختمان، رعایت نکات فنی و اجرایی اهمیت بسیاری دارد، زیرا این نکات تضمین‌کننده کیفیت، دوام و ایمنی سازه هستند. در هر مرحله از ساخت، توجه به جزئیات و استانداردهای مشخص‌شده، از بروز مشکلات بعدی جلوگیری می‌کند و بهره‌وری پروژه را افزایش می‌دهد. این ارکان در مراحل ساخت ساختمان بدین شرح است:

1. بررسی دقیق نقشه‌ها: اطمینان از تطابق کامل اجرا با نقشه‌های معماری و سازه‌ای برای جلوگیری از خطاهای اجرایی.
2. آماده‌سازی و تسطیح زمین: پاک‌سازی و تسطیح دقیق زمین برای ایجاد پایه‌ای مستحکم و صاف.
3. انتخاب مناسب نوع فونداسیون: انتخاب صحیح فونداسیون بر اساس نوع خاک و سازه برای پایداری بیشتر.
4. استفاده از مصالح باکیفیت: انتخاب و استفاده از مصالح مقاوم و استاندارد برای تضمین دوام ساختمان.
5. نظارت بر اجرای صحیح اسکلت: اجرای دقیق اسکلت ساختمان مطابق با استانداردها برای استحکام سازه.
6. کنترل و آزمایش بتن: اطمینان از کیفیت و مقاومت بتن برای جلوگیری از ترک و ضعف سازه.
7. عایق‌بندی حرارتی و صوتی: استفاده از عایق‌های مناسب برای افزایش آسایش و کاهش هزینه‌های انرژی.
8. نصب دقیق تأسیسات: رعایت اصول نصب تأسیسات مکانیکی و الکتریکی برای عملکرد بهینه و ایمنی ساختمان.
9. کنترل کیفیت نهایی: بازبینی کامل و تست‌های نهایی برای اطمینان از تطابق با استانداردها و تحویل پروژه‌ای بی‌نقص.

مراحل ساخت ساختمان: صفرتا صد ساخت سازه

مراحل اجرای ساختمان، به‌عنوان یکی از پیچیده‌ترین و اساسی‌ترین پروژه‌های عمرانی، فرآیندی چندمرحله‌ای است که نیازمند برنامه‌ریزی دقیق و هماهنگی میان بخش‌های مختلف است. مراحل ساختمان‌سازی شامل مراحل پایه‌ای از جمله بررسی و آماده‌سازی زمین، طراحی و مهندسی، تأمین مصالح و اجرای زیرساخت‌ها تا تکمیل نهایی پروژه است.

این فرآیند در انواع پروژه‌های ساختمانی، چه با اسکلت فلزی و چه با اسکلت بتنی، ممکن است متفاوت باشد، اما درهرصورت نیاز به دانش فنی، تجربه و استفاده از فناوری‌های روز دارد. به‌طورکلی، پروژه‌های ساخت ساختمان شامل مراحل اجرای پی‌ریزی، اجرای اسکلت، نصب تأسیسات، دیوارچینی، نماکاری و تکمیل داخلی می‌شود که هر مرحله به دقت و کیفیت اجرای بالا نیازمند است. مراحل ساخت ساختمان در این بخش شروع می‌شود.

1. بررسی و آماده‌سازی زمین

اولین و بنیادی‌ ترین مرحله در مراحل ساخت ساختمان، بررسی و آماده‌سازی زمین است. این مرحله به‌ نوعی بنیان و پایه‌ ای برای تمامی مراحل بعدی است و به همین دلیل، از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. برای شروع، متخصصان پروژه، بررسی‌ های دقیقی را درباره ویژگی‌ های زمین انجام می‌دهند. این بررسی‌ها شامل مطالعات ژئوتکنیکی است که به کمک آن مشخص می‌شود زمین چه ویژگی‌هایی دارد و چه محدودیت‌ها و قابلیت‌هایی در آن نهفته است. این مطالعات شامل آزمایش‌های خاک، بررسی میزان تراکم خاک و تعیین نوع لایه‌های زیرین زمین است. این اطلاعات برای طراحی مناسب پی و بنیاد ساختمان ضروری هستند. همچنین، در صورت وجود آب‌های زیرزمینی، سطح آب نیز اندازه‌گیری می‌شود تا در مراحل بعدی ساخت، اقدامات مناسب جهت جلوگیری از نفوذ و آسیب به پی ساختمان انجام شود.

پس از مطالعات و بررسی‌های ژئوتکنیکی، عملیات پاک‌سازی و تسطیح زمین آغاز می‌شود. در این مرحله، تمامی اجسام، سنگ‌ها و موانع سطحی از زمین برداشته می‌شوند و سطح زمین به طور کامل برای عملیات بعدی آماده می‌شود. تسطیح زمین به کمک ماشین‌آلات سنگین انجام می‌شود تا یک سطح صاف و بدون مانع برای ساخت فراهم شود.

2. طراحی و اخذ مجوزها

رکن بعدی در مراحل ساخت ساختمان شامل طراحی و اخذ مجوزهای لازم برای اجرای پروژه است. این مرحله در حقیقت، به‌نوعی نقشه راه برای کل پروژه محسوب می‌شود و تعیین‌کننده چگونگی اجرای تمامی مراحل بعدی است. طراحی اولیه شامل بررسی دقیق نیازهای پروژه، خواسته‌های کارفرما و محدودیت‌های پروژه است. معماران و مهندسان ساختمان با توجه‌ به تمامی این فاکتورها، نقشه‌های معماری و سازه‌ای را تهیه می‌کنند. نقشه‌های معماری شامل طرح‌های کلی ساختمان، موقعیت اتاق‌ها، مسیرهای عبور و نماهای خارجی است؛ درحالی‌که نقشه‌های سازه‌ای شامل جزئیات مربوط به اسکلت، اتصالات و نحوه اجرای پی و اسکلت ساختمان است.

این نقشه‌ها باید با دقت کامل تهیه شوند و هماهنگی کامل بین نقشه‌های معماری، سازه‌ای و تأسیساتی وجود داشته باشد تا از هرگونه اشتباه و ناسازگاری در مراحل بعدی جلوگیری شود. پس از تهیه نقشه‌ها، نوبت به اخذ مجوزهای قانونی می‌رسد. این مجوزها از سازمان‌های مختلف مانند شهرداری، نظام‌مهندسی و سایر نهادهای نظارتی گرفته می‌شود. اخذ این مجوزها برای اطمینان از تطابق پروژه با استانداردهای ایمنی، مقاومت و محیط زیستی الزامی است.  مراحل ساخت ساختمان حالا وارد فازی مهم می‌شود.

3. اجرای فونداسیون

پس از اخذ مجوزها و نهایی‌شدن نقشه‌ها، مراحل اجرای فونداسیون آغاز می‌شود. فونداسیون، پایه و اساس سازه را تشکیل می‌دهد و وزن کل ساختمان را به زمین منتقل می‌کند؛ بنابراین، اجرای صحیح و اصولی فونداسیون، بسیار حائز اهمیت است. برای آغاز این مرحله، ابتدا زمین برای خاک‌برداری آماده می‌شود. این مرحله شامل حفاری و آماده‌سازی خاک به عمق مشخصی است که بر اساس نوع سازه و شرایط خاک تعیین می‌شود. سپس، برای تقویت فونداسیون، از میلگردهای فولادی استفاده می‌شود و در نهایت، بتن‌ریزی انجام می‌گردد.

نوع فونداسیون بر اساس اسکلت ساختمان و نوع سازه تعیین می‌شود. در سازه‌های فلزی، مراحل اجرای فونداسیون اسکلت فلزی ممکن است به‌صورت پی‌های نواری یا رادیه باشد که باتوجه‌به نیازهای باربری زمین و ساختمان انتخاب می‌شود. در مقابل، در ساختمان‌های بتنی، فونداسیون‌های عمیق‌تر و شمعی معمولاً اجرا می‌شوند. در فونداسیون شمعی، شمع‌های بتنی یا فولادی به عمق زمین فرومی‌روند تا به لایه‌های مقاوم‌تر خاک برسند و پایداری ساختمان را تضمین کنند.

4. اجرای اسکلت ساختمان

اجرای اسکلت ساختمان، مرحله‌ای حساس و مهم است که به نوع سازه بستگی دارد. در این بخش، مراحل اجرای اسکلت فلزی و مراحل ساخت اسکلت بتنی را مرور خواهیم کرد که بسته به شرایط پروژه، تفاوت‌های کلیدی و استراتژیکی را در ابعاد اجرایی خلق می‌کنند.

مراحل ساخت ساختمان اسکلت فلزی از ابتدا تا انتها

در ساختمان‌هایی که دارای اسکلت فلزی هستند، مراحل اجرای فونداسیون اسکلت فلزی با استفاده از فولاد و اعضای فلزی انجام می‌شود که به دلیل استحکام بالا و سرعت اجرای بیشتر، انتخاب رایجی در پروژه‌های ساختمانی بزرگ محسوب می‌شود. مراحل ساخت اسکلت فلزی شامل

• آماده‌سازی و نصب ستون‌ها
• تیرها و
• اتصالات فلزی

 است. ابتدا قطعات فلزی از جمله تیرها و ستون‌ها طبق نقشه‌های سازه‌ای، در کارخانه تولید و برش داده می‌شوند و پس از آن، به محل پروژه حمل می‌گردند. در محل، این قطعات با استفاده از جرثقیل و ابزارهای تخصصی بر روی فونداسیون قرار گرفته و به یکدیگر متصل می‌شوند.

در مراحل اجرای ساختمان اسکلت فلزی، پس از نصب ستون‌ها و تیرها، نوبت به نصب بادبندها می‌رسد که به‌منظور افزایش پایداری سازه در برابر نیروهای جانبی مانند زلزله و باد، ضروری هستند. این بادبندها به کمک پیچ‌ومهره یا جوش به اسکلت فلزی متصل می‌شوند. پس از تکمیل اسکلت، پوشش‌های حفاظتی برای جلوگیری از زنگ‌زدگی و خوردگی روی اعضای فلزی اعمال می‌شود تا دوام و طول عمر اسکلت افزایش یابد.

مراحل ساخت ساختمان بتنی از صفر تا صد

در مقابل مراحل ساخت ساختمان اسکلت فلزی، مراحل ساخت اسکلت بتنی متفاوت بوده و شامل آماده‌سازی و قالب‌بندی اعضای بتنی است. در این نوع اسکلت، به‌جای استفاده از فولاد به‌عنوان سازه اصلی، بتن به‌عنوان ماده اصلی باربر به کار می‌رود. ابتدا قالب‌های مناسب برای ستون‌ها، تیرها و سایر اعضای سازه‌ای از جنس چوب، فلز یا پلاستیک آماده می‌شود. در مراحل اجرای ساختمان بتنی میلگردهای تقویتی به‌صورت منظم و طبق نقشه‌ها درون قالب‌ها قرار داده می‌شوند تا مقاومت بتن افزایش یابد. پس از آماده‌سازی میلگردها، بتن‌ریزی انجام می‌شود و بتن به دقت به طور کامل درون قالب‌ها ریخته می‌شود.

یکی از مهمترین مراحل ساخت ساختمان بتنی عمل‌آوری بتن به‌صورت معمول شامل مرطوب نگه‌داشتن آن به‌وسیله پوشش‌های مرطوب یا اسپری آب است. پس از گذشت زمان مشخص، قالب‌ها برداشته می‌شوند و اسکلت بتنی نمایان می‌شود. برخلاف اسکلت فلزی، اسکلت بتنی نیاز به پوشش حفاظتی ندارد؛ اما نیازمند نگهداری مناسب و توجه به‌عمل‌آوری بتن برای جلوگیری از ترک‌خوردگی و ضعف‌های احتمالی است.

5. اجرای دیوارچینی

پس از اتمام مراحل ساخت اسکلت ساختمان، نوبت به اجرای دیوارچینی می‌رسد. دیوارچینی، به ایجاد فضاهای داخلی و خارجی ساختمان کمک می‌کند و نقش بسیار مهمی در تفکیک فضاهای داخلی دارد. بسته به نوع ساختمان و طراحی آن، از مصالح مختلفی برای دیوارچینی استفاده می‌شود؛ از جمله آجر، بلوک سیمانی، بلوک سبک، یا حتی دیوارهای پیش‌ساخته. در ساختمان‌های بتنی و فلزی، این مرحله نقش عایق‌بندی و مقاوم‌سازی در برابر عوامل جوی را ایفا می‌کند و درعین‌حال، نقش مهمی در ایجاد سازه‌های مقاوم در برابر آتش دارد.

در مرحله دیوارچینی، ابتدا و به کمک نقشه‌های معماری، موقعیت دیوارها مشخص می‌شود. دیوارچینی داخلی و خارجی باتوجه‌به نقشه و مصالح تعیین‌شده اجرا می‌شود و در این فرایند، نکاتی همچون مقاومت، وزن و میزان عایق بودن مصالح در برابر حرارت و صوت مدنظر قرار می‌گیرد. در این مرحله از ملات‌های مقاوم برای چسباندن و پایدارکردن مصالح دیوار استفاده می‌شود تا دیوارها با دوام و مقاوم باشند. دیوارهای خارجی معمولاً باتوجه‌به نیاز به عایق‌بندی حرارتی و صوتی ساخته می‌شوند، درحالی‌که دیوارهای داخلی اغلب سبک‌تر بوده و بیشتر به‌منظور تقسیم‌بندی و جداسازی فضاها به کار می‌روند.

6. نصب تأسیسات مکانیکی و الکتریکی

تأسیسات مکانیکی شامل سیستم‌های گرمایش، سرمایش، تهویه‌مطبوع (HVAC)، لوله‌کشی آب و فاضلاب، و سیستم‌های اطفای حریق است. تأسیسات الکتریکی نیز شامل:

1. سیم‌کشی برق
2. سیستم‌های روشنایی
3. سیستم‌های امنیتی و مخابراتی

است. این مرحله از مراحل ساخت ساختمان، نیازمند برنامه‌ریزی دقیق و هماهنگی با سایر بخش‌ها است، زیرا ممکن است در مراحل نهایی دسترسی به برخی بخش‌های تأسیساتی دشوار باشد.

در این مرحله، مهندسان تأسیسات باتوجه ‌به نقشه‌ها و جزئیات ساختمان، محل نصب دستگاه‌ها و مسیرهای سیم‌کشی و لوله‌کشی را مشخص می‌کنند. لوله‌های آب و فاضلاب، سیم‌ها و کابل‌ها در مسیرهای مشخص‌شده قرار گرفته و از طریق شبکه‌ای هماهنگ به یکدیگر متصل می‌شوند. پس از نصب تجهیزات و سیم‌کشی، آزمون‌ها و تست‌های لازم برای اطمینان از عملکرد صحیح سیستم‌ها انجام می‌شود. مراحل ساخت ساختمان در بخش ابتدایی به پایان می‌رسد.

7. اجرای سقف و کف‌سازی

پس از نصب تأسیسات، نوبت به اجرای سقف و کف‌سازی می‌رسد. سقف‌سازی در مراحل ساخت ساختمان از نظر ساختاری اهمیت زیادی دارد، زیرا وزن سقف بر روی اسکلت و دیوارهای ساختمان اعمال می‌شود و باید به‌گونه‌ای باشد که فشار به‌درستی تقسیم شده و تحمل‌پذیر باشد. در اسکلت‌های فلزی، سقف معمولاً با استفاده از تیرچه‌ها و بلوک‌های سقفی یا دال‌های بتنی ساخته می‌شود. در ساختمان‌های بتنی، نیز سقف‌ها معمولاً به‌صورت دال بتنی مسلح اجرا می‌شوند. برای افزایش عایق‌سازی حرارتی و صوتی، گاهی از سقف‌های دوجداره یا سیستم‌های عایق‌کاری ویژه استفاده می‌شود.

کف‌سازی نیز مرحله‌ای مهم در مراحل ساخت ساختمان است که بستری مناسب برای نصب پوشش‌های نهایی مانند کاشی، سرامیک، موکت، یا پارکت فراهم می‌کند. در این مرحله، سطح کف با استفاده از مصالح مختلف مانند سیمان، بتن، و لایه‌های عایق هموار می‌شود و سپس پوشش نهایی نصب می‌گردد. برای اطمینان از تراز بودن کف و دوام آن، استفاده از ملات‌های باکیفیت و تکنیک‌های حرفه‌ای ضروری است. کف‌سازی نه‌تنها از نظر زیبایی، بلکه از نظر مقاومت در برابر عوامل مختلف مانند رطوبت و فشارهای فیزیکی نیز اهمیت دارد.

8. نماکاری

پس از اتمام مراحل ساختاری، نماکاری به‌عنوان پایان مراحل ساخت ساختمان اجرا می‌شود. نماکاری به‌نوعی جلوه ظاهری ساختمان است و تأثیر زیادی در زیبایی و ارزش نهایی آن دارد. انتخاب نوع نما به عوامل متعددی بستگی دارد؛ از جمله سبک معماری ساختمان، محیط اطراف، نوع کاربرد ساختمان (مسکونی، تجاری یا اداری)، و همچنین بودجه پروژه. مصالح متنوعی برای نماکاری استفاده می‌شوند، از جمله سنگ، آجر، شیشه، چوب و کامپوزیت. نماکاری با مصالح مختلف می‌تواند ویژگی‌های خاصی به ساختمان ببخشد، مانند عایق‌بندی حرارتی و صوتی بهتر یا مقاومت بیشتر در برابر شرایط جوی.

نماکاری در چند مرحله انجام می‌شود. ابتدا سطح خارجی ساختمان برای نصب مصالح نما آماده‌سازی می‌شود. در صورت نیاز، زیرسازی انجام می‌گیرد و سطح به طور کامل تراز می‌شود. سپس مصالح نما به ترتیب و طبق الگوی طراحی نصب می‌شوند. در نماکاری سنگ و آجر، دقت و تراز بودن اهمیت زیادی دارد، زیرا این نماها به‌صورت دائمی هستند و تغییرات پس از نصب مشکل است. در پایان، اتصالات و جزئیات نما چک شده و هر گونه نقص احتمالی برطرف می‌شود. نمای زیبا و مقاوم، باعث افزایش ارزش ساختمان و نیز جلب نظر مشتریان می‌شود.

9. مراحل تکمیل داخلی

پس از اتمام عملیات ساختمانی، مراحل تکمیل داخلی شامل اجرای دیوارپوش‌ها، نصب کف‌پوش‌ها، رنگ‌آمیزی، نصب کابینت‌ها و تجهیزات داخلی می‌شود. این مرحله به ساختمان جلوه‌ای زیبا و کاربردی می‌بخشد و شامل جزئیاتی است که راحتی و زیبایی زندگی در فضای داخلی را تضمین می‌کند. ابتدا، رنگ‌آمیزی دیوارها و سقف انجام می‌شود. رنگ‌آمیزی با استفاده از رنگ‌های باکیفیت و مناسب برای فضاهای داخلی انجام می‌شود و سعی می‌شود که تمامی سطوح به‌صورت یکنواخت و زیبا پوشش داده شود.

در ادامه، کف‌پوش‌ها شامل سرامیک، پارکت یا کف‌پوش‌های دیگر نصب می‌شوند و سپس نوبت به نصب کابینت‌های آشپزخانه و تجهیزات حمام و سرویس‌های بهداشتی می‌رسد. همچنین، تمامی درب‌ها، پنجره‌ها، و دکوراسیون داخلی تکمیل و نصب می‌شوند. سیستم‌های روشنایی داخلی نیز در این مرحله نصب می‌شوند تا ساختمان به طور کامل آماده بهره‌برداری شود.

10. بازبینی نهایی و تحویل پروژه

آخرین مرحله در مراحل اجرای ساختمان، بازبینی نهایی و تحویل پروژه به کارفرما است. در این مرحله، تمامی قسمت‌های ساختمان توسط تیم فنی و کارشناسان کنترل کیفیت بررسی می‌شوند. تمامی جزئیات ساخت، تأسیسات، نما و تزیینات داخلی بررسی می‌شوند تا اطمینان حاصل شود که تمامی بخش‌ها مطابق با استانداردها و نقشه‌ها اجرا شده‌اند و هیچ نقص و کمبودی وجود ندارد. این بازبینی شامل تست نهایی تأسیسات مکانیکی و الکتریکی نیز هست، تا از عملکرد صحیح سیستم‌ها و ایمنی ساختمان اطمینان حاصل شود.

پس از تکمیل بازبینی، هرگونه مشکل یا نقص مشاهده‌شده برطرف می‌شود و ساختمان آماده تحویل به کارفرما می‌گردد. کارفرما نیز می‌تواند خود بازرسی نهایی انجام دهد و در صورت نیاز به تغییرات جزئی، آن‌ها را درخواست کند. در نهایت، پروژه با امضای قرارداد تحویل به‌عنوان یک پروژه تکمیل‌شده به کارفرما تحویل داده می‌شود. در این مرحله، ساختمان آماده بهره‌برداری است و می‌تواند به‌عنوان فضای مسکونی، تجاری یا اداری مورداستفاده قرار گیرد.

سخن پایانی

به منطور ساخت با کیفیت یک پروژه ساختمانی، مراحل ساخت ساختمان باید به طور دقیق دنبال شوند، زیرا هر مرحله از این فرایند به طور مستقیم بر کیفیت، ایمنی و پایداری نهایی ساختمان تأثیر می‌گذارد. از مرحله آماده‌سازی زمین و فونداسیون تا نصب تأسیسات و تکمیل داخلی، هر بخش نیازمند دقت و هماهنگی میان تیم‌های مختلف است تا خطاهای احتمالی به حداقل برسند.

اگر این مراحل به‌درستی و با رعایت استانداردهای فنی و اجرایی دنبال نشوند، ممکن است سازه در برابر عوامل محیطی همچون زلزله و باد آسیب‌پذیر شود، هزینه‌های اضافی برای تعمیر و نگهداری ایجاد شود و حتی ایمنی ساکنان به خطر بیفتد. از سوی دیگر، هر مرحله بر مرحله بعدی اثرگذار است؛ برای مثال، اجرای نادرست فونداسیون می‌تواند در مراحل بعدی منجر به مشکلاتی در اسکلت و دیوارچینی شود و نصب نامناسب تأسیسات نیز می‌تواند کارایی ساختمان را کاهش داده و هزینه‌های بهره‌برداری را افزایش دهد.

ساخت مسکن اصولی و دقیق نه تنها آسایش و امنیت را برای خریداران به ارمغان می آورد بلکه سودآوری مناسبی برای سرمایه گذاری مسکن برای خریداران به همراه خواهد داشت